سپس بر اصل کرامت انسانها تأکید فرموده و تأکید می کنند:
«واستأدی الله الملائکة ودیعته لدیهم، وعهد وصیته إلیهم، فی الاذعان بالسجود له والخنوع (الخضوع) لتکرمته، فقال سبحانه اسْجُدُوا لآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ »؛ سپس از فرشتگان خواست تا آنچه در عهده دارند انجام دهند و عهدی را که پذیرفته¬اند وفا کنند، این‌گونه که بر آدم سجده کنند، و او را بزرگ بشمارند و فرمود: «بر آدم سجده کنید پس فرشتگان همه سجده کردند جز شیطان».
حضرت(ع) در فرازهایی از نامۀ بلند خود به فرزند بزرگوارش، حضرت امام مجتبی(ع)، در تشریح «منشور انسانیت» که میتوان آن را «قانون اساسی اخلاق و تربیت اسلامی» نامید، یادآور می شوند:
«أکرم نفسک عن کل دنیّة وإن ساقتک إلی الرغائب فإنّک لن تعتاض بما تبذل من نفسک عوضاً. ولا تکن عبد غیرک قد جعلک الله حرا»؛ نفس خود را از هر گونه پستی باز دار، هر چند تو را به اهدافت رساند؛ زیرا نمی¬توانی به اندازۀ آبرویی که از دست می¬دهی بهایی به دست آوری. بردۀ دیگری مباش، که خداوند تو را آزاد آفرید.
امام علی(ع) در این جملات، در صدد آن است تا ضمن تأکید بر اصل «کرامت انسانی»، مهمترین ابعاد این اصل را مورد بررسی قرار دهد. بنابراین می توان ابعاد کرامت انسانی از دیدگاه نهج البلاغه ( طبق این دو فراز) را در سه مؤلفۀ مهم مورد ارزیابی قرار داد:
1. انسان کرامت دارد؛ چرا که خداوند از فرشتگان خواست تا در برابر آدم ابوالبشر سجده کنند. و این سجود و خضوع، به تعبیر مولا علی(ع) به دلیل «تکرمه» و کرامت و بزرگ شماردن مقام آدم است. طبیعتاً فرزندان آدم نیز از این کرامت برخوردارند.
2. کرامت انسان تا به آن اندازه است که طبق فرمایش حضرت(ع)، آدم ها نباید خود را پست و یا در معرضِِ پستی قرار دهند. کرامت انسانی، به معنای اکرام و اجلال نفس در برابر رذایل و پستی ها است و بی آبرویی و از بین رفتن عِرض انسان ها، جدی ترین چالش و مهم ترین آسیب پیش روی «کرامت انسانی» است.
3. یکی از مهم ترین مؤلفه های «کرامت انسانی» آزادی مشروع انسان ها است. بی گمان مطیع و برده بودن در برابر خلق و سلب آزادی‌های مشروع انسان‌ها، از جدی‌ترین آسیب‌ها در برابر اصل «کرامت انسانی» خواهد بود. منشأ این کرامت، همان دمیدن روح خدایی در آدم است که حضرت(ع) در خطبه اول بدان اشاره کرده است:
و استأدی الله الملائکة ودیعته لدیهم، وعهد وصیته إلیهم، فی الإذعان بالسجود له والخنوع لتکرمته، فقال سبحانه:  اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ اعترته الحمیة…».
این کرامتِ نظری، پایۀ بزرگواری های عملی قرار می گیرد و اصول حقوقی و اخلاقی بسیاری بر اساس آن تنظیم می شود. اصل آزادی و عدم بردگی انسان بر اساس اصل کرامت اعلام شده است. نمونۀ آن، مادۀ چهارم اعلامیۀ جهانی حقوق بشر است که بیان می دارد: «هیچ کس را نمی توان به بندگی گرفت. بندگی و سوداگری بنده در هر شکل که باشد ممنوع است».
امام علی(ع) در جایی دیگر می فرمایند:
«وانّ النّاس کلّهم أحرار»؛ مردم همه آزادند.
با این حال، از آنجا که پیش از اسلام نظام برده داری حاکم بود، حکومت اسلامی با وضع مقررات فراوان فقهی برده داران و سایر مردم را به آزادی بردگان تشویق کرد. حضرت علی(ع) نیز برای اجرای این حکم اسلام بسیار کوشید. در روایتی آمده است که ایشان هزار بنده را آزاد کرد. این آزادی فقط مربوط به بردگان مسلمان نبود؛ بلکه شامل اقلیت های دینی نیز می شد. در خبری آمده است که امیرمؤمنان(ع) بنده ای نصرانی را خرید و آزاد کرد. با این وصف، در آزادسازی بردگان، مصالح دنیایی آنان در نظر گرفته می شد؛ بدین جهت، حضرت از آزادسازی نابینایان و افراد زمین گیر نهی می کرد تا پس از آزادی دچار مشکلات اجتماعی نشوند. این ممنوعیت را می توان نوعی تأمین اجتماعی برای افراد ناتوان و زمین گیر به شمار آورد.
نفی بردگی انسانها و عدم رقیت آنان در برابر حکومت ها، از اصولی است که در منش و روش مولا علی(ع) اجرا می شد. به تعبیر «جرج جرداق»:
حکومت در نظر فرزند ابوطالب، افتخارات خانوادگی نیست تا بر پایه های آن عزت و منزلتی استوار گردد، و یا شرافت قدیمی خاندان نمی باشد تا بر آن تخت ها گذاشته و بدان وسیله مردم به بندگی و بردگی کشیده شوند.
از منظر امام‌ علی(ع) لازمۀ حفظ کرامت انسانی، عدم بندگی و بردگی انسانها و آزادی آنان از قیود نامتعارف است

منبع:www.ensani.ir

صفحات: 1· 2